Fundacja rodzinna – nowy podmiot w polskim porządku prawnym

Długo zapowiadana oraz długo oczekiwana Fundacja Rodzinna w Polsce stała się faktem. 21 lutego 2023 roku w Dzienniku Ustaw Rzeczypospolitej Polskiej pozycja nr 326 została opublikowana Ustawa z dnia 23 stycznia 2023 roku o Fundacji Rodzinnej.

Biorąc pod uwagę 3 miesięczne vacatio legis powyższe oznacza, że od 22 maja 2023 roku będzie można zawiązywać i rejestrować fundacje rodzinne, a już dzisiaj obserwujemy zainteresowanie tym zagadnieniem wśród klientów.

Cele Fundacji Rodzinnej

Fundacja Rodzinna w założeniu prawodawcy ma w pierwszej kolejności stanowić rozwiązanie zabezpieczające sukcesję majątku, gwarantując jej beneficjentom przychody przy zachowaniu substancji majątkowej kontrolowanej lub należącej do fundacji, zapewniając kolejnym pokoleniom beneficjentów bezproblemową sukcesję majątku.

W praktyce podmiot ten stworzy warunki do ograniczenia podziału aktywów wytworzonych bądź nabytych przez pokolenie lub w przyszłości przez kilka pokoleń, w ramach prowadzonej działalności gospodarczej lub pracy.

Fundacja Rodzinna może okazać się także instrumentem hamującym albo chociaż zmuszającym do namysłu przed wyjściem z trafnych inwestycji dokonanych przez przodków. Wprowadzone rozwiązania legislacyjne przewidują, że uzyskany kapitał ze sprzedaży aktywów przez Fundacje Rodzinne będzie w nich akumulowany i może być przeznaczany w pierwszej kolejności nowe inwestycje. Taka akumulacja kapitału może być z kolei motorem do udziału prywatnych majątków w znaczących procesach inwestycyjnych.

Jednocześnie dołączenie Fundacji Rodzinnej do grona podmiotów uczestników obrotu gospodarczego będzie podstawą do interesujących rozwiązań w zakresie opodatkowania transferu majątku do Fundacji Rodzinnej oraz osiąganych przez nią przychodów.

Utworzenie Fundacji Rodzinnej

Zawiązanie Fundacji Rodzinnej odbywa się z inicjatywy fundatora. Fundatorem będzie mogła być wyłącznie osoba fizyczna – lub kilka osób fizycznych. Fundacja Rodzinna będzie mogła być utworzona w testamencie przez fundatora albo przez oświadczenie złożone w formie aktu notarialnego. W okresie od ogłoszenia testamentu lub podpisania aktu notarialnego, zawierających oświadczenie w sprawie utworzenia fundacji, do dnia zarejestrowania fundacji w rejestrze, w obrocie prawnym będzie funkcjonować Fundacja Rodzinna w organizacji – na podobnych zasadach jak spółka z o.o. oraz akcyjna w organizacji. Z chwilą zarejestrowania w rejestrze Fundacja Rodzinna będzie zyskiwać osobowość prawną.

Statut jako podstawa działania Fundacji Rodzinnej

Podobnie jak w przypadku spółek akcyjnych, podstawowym dokumentem stanowiącym podstawę prowadzenia działalności przez Fundację Rodzinną będzie jej statut. Ustalenie jego treści będzie podstawowym obowiązkiem fundatora lub fundatorów na etapie tworzenia fundacji. Już dzisiaj z pewnością można stwierdzić, że zapisy statutu będą miały kluczowe znaczenie dla prowadzenia przez fundację działalności i zasad gospodarowania jej aktywami oraz dla osób będących jej beneficjentami w zakresie zasad transferu środków z majątku fundacji do majątku beneficjentów, a także zasad uzyskiwania i utraty statusu beneficjenta.  Regulacje statutu w tym zakresie w naszej ocenie są najważniejsze. Oprócz tego, w statucie muszą znaleźć się postanowienia dotyczące nazwy, siedziby, celów i sposobów ich realizacji, wartość funduszu założycielskiego (minimalnie 100 tysięcy złotych) oraz organów fundacji i zasad powoływania i odwoływania ich członków, a także przysługujących im kompetencji i wpływu na działalność i funkcjonowanie fundacji.

Beneficjenci Fundacji Rodzinnej

Statut Fundacji Rodzinnej powinien określać Osoby posiadające status beneficjentów Fundacji Rodzinnej oraz zasady uzyskiwania i utraty tego statusu, a także zakres ich uprawnień. Do grona beneficjentów, oprócz osób fizycznych powiązanych z fundatorem, będą mogły być zaliczane organizacje pozarządowe prowadzące działalność w zakresie pożytku publicznego.

Z punktu widzenia beneficjentów istotnym rozwiązaniem przewidzianym przez przepisy jest częściowe zwolnienie od podatku dochodowego części środków przekazywanych przez fundację rodzinną do jej beneficjentów. Dla części opodatkowanej została przewidziana 15% stawka podatku dochodowego.

Organy Fundacji Rodzinnej

Przepisy przewidują obligatoryjne i fakultatywne organy fundacji. Obligatoryjne to zarząd oraz zgromadzenie beneficjentów. Fakultatywnym organem jest Rada Fundacji.  Z punktu widzenia organizacji i funkcjonowania Fundacji Rodzinnej zasadnicze znaczenie będą mieć postanowienia statutu dotyczące zakresu uprawnień poszczególnych organów i wzajemnego wpływu na podejmowane przez nie działania.

Majątek Fundacji Rodzinnej

Jak wskazaliśmy wyżej, minimalny fundusz założycielski to 100 tysięcy złotych.

W tym miejscu wskazać należy, że wyposażenie fundacji rodzinnej w aktywa nie jest opodatkowane podatkiem dochodowym ani podatkiem od czynności cywilnoprawnych. Podobnie zyski osiągane przez fundację rodzinną pochodzące z dywidend oraz z prowadzonej w dopuszczalnym przez przepisy zakresie działalności gospodarczej także, co do zasady, pozostają poza zakresem opodatkowania podatkiem dochodowym.

Zgodnie z założeniami prawodawcy, naturalnymi aktywami Fundacji Rodzinnej ze względu na pełnioną funkcję zapewnienia sukcesji majątku będą akcje, udziały oraz prawa do udziału w zyskach spółek prowadzących działalność gospodarczą, które będą transferować zyski do Fundacji Rodzinnej jako ich wspólnika.

Niezależnie od powyższego przepisy przewidują możliwość zgromadzenia w fundacji aktywów, stwarzających możliwość osiągania przez fundację pasywnych dochodów z wynajmu nieruchomości oraz odsetek. Rozwiązanie to uważamy za warte rozważania przy tworzeniu Fundacji Rodzinnej.

Działalność gospodarcza Fundacji Rodzinnej

Uchwalone przepisy zezwalają Fundacji Rodzinnej na prowadzenie działalności gospodarczej, z której zyski będą objęte zwolnieniem od podatku dochodowego, jeżeli ich źródłem będzie działalność w zakresie wskazanym w przepisach (m.in. zbycie mienia, najem, dzierżawa, nabywanie i zbywanie papierów wartościowych, udzielanie pożyczek). Zyski z działalności niewymienionej w przepisach o Fundacji Rodzinnej będą opodatkowane podatkiem dochodowym od osób prawnych według stawki wynoszącej 25%.

Wobec powyższego Fundacja Rodzinna wydaje się także alternatywnym rozwiązaniem dla spółki holdingowej, bowiem dochody ze zbycia udziałów czy akcji co do zasady powinny być objęte zwolnieniem od podatku dochodowego.

Aspekt podatkowy Fundacji Rodzinnej – Fundator, Fundacja i Beneficjenci

Wchodzące 22 maja 2023 roku przepisy dotyczące Fundacji Rodzinnej bez wątpienie zawierają korzystne rozwiązania podatkowe.

W pierwszym punkcie tych rozwiązań wskazać należy awizowany wyżej w treści niniejszego wpisu brak opodatkowania transferu majątku do Fundacji Rodzinnej tytułem utworzenia i zwiększania funduszu założycielskiego – w zakresie podatków dochodowych zarówno po stronie fundatorów jak i fundacji oraz podatku od czynności cywilnoprawnych.

Drugim korzystnym rozwiązaniem na gruncie podatkowym jest podmiotowe zwolnienie Fundacji Rodzinnej od podatku dochodowego w zakresie otrzymywanych dywidend i wypłat z należnych jej udziałów w zyskach spółek osobowych oraz z prowadzonej działalności w zakresie wskazanym w przepisach.

Z punktu widzenia beneficjentów, dla niektórych przewidziano zwolnienie od podatku dochodowego PIT otrzymywanych przez nich wypłat oraz 15% stawkę podatku dochodowego od wypłat dla beneficjentów nie objętych zwolnieniem. Jest to niższe obciążenie niż stawka obowiązująca dla dywidend, które w sposób naturalny będą porównywane z wypłatami dokonywanymi na rzecz beneficjentów przez Fundacje Rodzinne.

Sama Fundacja Rodzinna i jej dochody z prowadzonej działalności gospodarczej w zakresie przewidzianym ustawą, jest podmiotowo zwolniona z podatku CIT. Podatek ten jednak jest należny do zapłaty w momencie przekazania środków z Fundacji na rzecz jej beneficjenta. Jego stawka wynosi wówczas 15%. Jest to zatem rozwiązanie i mechanizm zbliżony do opodatkowania estońskim CIT, gdzie dochody spółki nie są obciążane podatkiem tak długo, jak zysk nie podlega wypłacie wspólnikom 

Fundacja Rodzinna – księgi rachunkowe

Fundacja Rodzinna będzie zobowiązana do prowadzenia ksiąg rachunkowych, które ze względu na cel jej funkcjonowania, będą miały fundamentalne znaczenie dla jej działania. Jedynie rzetelnie prowadzone księgi rachunkowe pozwolą na skuteczną egzekucję i realizację postanowień statutu, szczególnie w zakresie praw beneficjentów do otrzymywania wypłat świadczeń w należnej wysokości. 

Fundacja Rodzinna może dysponować wieloma źródłami dochodów o różnej charakterystyce. Każdy z tych elementów majątku może generować innego rodzaju koszty jego utrzymania. Fundator zaś ma daleko idącą swobodę w określeniu uprawnień poszczególnych beneficjentów, w tym przysługujących mu świadczeń. Odróżnia to Fundację Rodzinną od szeroko znanych i stosowanych rozwiązań oraz praktyk właściwych dla różnego rodzaju spółek.

W naszej opinii jednym z najważniejszych dokumentów w Fundacji Rodzinnej będzie polityka rachunkowości, której posiadanie jest wymagane przez przepisy Ustawy o Rachunkowości. Dokument ten będzie bowiem stanowił drogowskaz nie tylko w zakresie prawidłowego obliczania zysku Fundacji, ale może decydować o procedurach jego podziału i właściwej ewidencji, która umożliwi właściwe i niebudzące wątpliwości egzekwowanie postanowień statutu w zakresie uprawnień beneficjentów do ich świadczeń.

Gwarantem prawidłowo egzekwowanej polityki rachunkowości ma być instytucja audytu, bezpośrednio ustanowiona w przepisach Ustawy o Fundacji Rodzinnej. Zgodnie z nimi, co najmniej raz na cztery lata, firma audytorska bądź zespół audytorski (biegły rewident, doradca podatkowy, adwokat lub radca prawny) zobowiązany będzie do przeprowadzenia audytu zarządzania aktywami fundacji, zaciągania i spełniania zobowiązań oraz zobowiązań publicznoprawnych, pod kątem prawidłowości, rzetelności oraz zgodności z prawem, celem oraz dokumentami fundacji rodzinnej.

Podsumowanie

Doświadczenie wskazuje, że po rozpoczęciu działalności przez Fundacje Rodzinne, zarówno przepisy o Fundacji Rodzinnej jak i regulacje podatkowe jej dotyczące zaczną żyć własnym życiem i staną się źródłem wielu rozwiązań oraz niespodzianek, których dzisiaj nie da się przewidzieć. Potwierdzają to już trwające prace legislacyjne nad zmianą przepisów Ustawy o Fundacji Rodzinnej.

W WZ Partners na bieżąco śledzimy zmiany w przepisach dotyczące Fundacji Rodzinnych oraz zamiany innych aktów prawnych mające bezpośredni lub pośredni wpływ na efekty ekonomiczne prowadzonej działalności gospodarczej, aby wspierać naszych klientów we wdrażaniu nowych rozwiązań.

W przypadku zainteresowania zagadnieniami związanymi z funkcjonowaniem Fundacji Rodzinnej zapraszamy do kontaktu.

Autor wpisu:

Tomasz Karaś

Tomasz Karaś

Partner, doradca podatkowy

Doradca podatkowy i prawnik posiadający ponad dwudziestoletnie doświadczenie zdobyte w renomowanych kancelariach, w których doradzał krajowym i zagranicznym Klientom w obszarach prawa podatkowego i prowadzania działalności gospodarczej. Specjalizuje się w zagadnieniach z zakresu podatku dochodowego od osób prawnych (CIT) i fizycznych (PIT), w szczególności dotyczących unikania podwójnego opodatkowania, cen transferowych, podatku u źródła, podatkowych aspektów restrukturyzacji podmiotów (przekształcenia, podziały oraz łączenie spółek) oraz finansowana działalności, cen transferowych, podatku od nieruchomości i VAT. Reprezentuje Klientów w postępowaniach podatkowych oraz kontrolnych przed organami podatkowymi wszystkich instancji oraz przed sądem administracyjnym.